Duizenden Spanjaarden hebben deze week afscheid genomen van voormalig communistenleider Santiago Carrillo. In El País noemt de Spaanse koning Juan Carlos de op 97-jarige leeftijd overleden Carrillo “van fundamenteel belang voor de democratie.”

Ook vanuit de Spaanse politieke partijen is er alom lof voor deze communistische voorman. Zowel links als rechts prijst Carrillo voor zijn rol tijdens la Transición, de vreedzame overgang van de Franco-dictatuur naar de Spaanse democratie.

Strijdbare tegenstander

Carrillo’s biografie leest als een ‘korte geschiedenis van Spanje in de twintigste eeuw’. Al op zijn negentiende is hij politiek actief. Wanneer in 1936 onder leiding van Francisco Franco een militaire opstand uitbreekt, sluit de dan 21-jarige Carrillo zich aan bij de (linkse) republikeinse strijdkrachten.
Na drie jaar burgeroorlog is de franquistische overwinning nabij en vlucht Carrillo naar Parijs. Vanuit zijn ballingsoord speelt hij vele jaren lang een leidende rol in de Spaanse communistische partij PCE. De in Spanje verboden PCE is één van de meest strijdbare tegenstanders van het regime van Franco.

Geen bijltjesdag

De dictatuur van Franco houdt stand totdat in 1975 el Generalísimo overlijdt. In 1976 keert Carrillo in het geheim terug naar zijn vaderland en laat zich arresteren. Hij wil de overgangsregering dwingen om een standpunt in te nemen over de nog steeds verboden PCE.

Via tussenpersonen raakt de voormalige balling in gesprek met premier Adolfo Suárez. De politieke achtergronden van beide mannen verschillen als dag en nacht. Maar ze zijn het over één belangrijk ding eens: Spanje is toe aan vrede en verzoening.
Ondanks meer dan dertig jaar rechtse dictatuur belooft de strijdbare communist Carrillo ‘politieke matiging’. Velen binnen zijn partij hopen op een bijltjesdag, maar hij zet zich in voor verzoening. Onder zijn leiding accepteert de PCE zelfs de gehate vlag en de monarchie, in ruil voor legalisering van de partij.

Democratische verkiezingen

Bij de eerste democratische verkiezingen in veertig jaar (1976) wordt Carrillo gekozen in het Congreso de Diputados, de Spaanse Tweede Kamer. Hij wordt enkele malen herkozen, maar de aanhang van de PCE slinkt. Na vele controverses met de vernieuwingsgezinde garde wordt de oude leider uit de partij gezet.
Na nog een poging om een nieuwe communistische partij te beginnen, neemt Carrillo in 1985 afscheid van de actieve politiek. Vanwege zijn scherpe geest en diverse historisch getinte publicaties, blijft hij tot op hoge leeftijd een regelmatige verschijning in de Spaanse media.
Hij is uiteindelijk in zijn slaap overleden als gevolg van hartfalen.